Bachs kerst

Traditioneel beginnen we Bachs Weihnachtsoratorium te luisteren op de eerste adventszondag. Het is iets dat voor mij de wintertijd symboliseert. Ik vind het prachtige muziek voor in de auto, moet ik bekennen. Heerlijk met de trompetten en pauken. Krachtige, juichende en onvoorstelbaar knappe muziek.

Afgelopen zondag ben ik maar vast begonnen met luisteren, ook al is het komende zondag pas eerste advent. Ik kwam terug uit Amsterdam na een bezoek aan familie en vrienden. Bij mijn vertrek op zondag snuffelde ik even tussen de CDs die ik in mijn auto heb liggen. En daar lag het oratorium tussen. Het leek me heerlijk voor de weg naar huis. En dat was het ook.

Intussen zijn we een paar dagen verder en ik rijd dagelijks jauchzend en frohlokend door het Groningerland naar mijn werk. Een weekje extra genieten. Ik moet alleen in de gaten houden dat ik van de prachtige muziek niet harder ga rijden. Het zal niet de eerste keer zijn dat Bach me een bon oplevert....


De foto is van Wikimedia commons.

Geurende huidolie en meer

Een tijd geleden had ik het erover dat ik eens zou kijken of ik zelf een huidolie kon maken. Je kunt natuurlijk een willekeurige olie op je huid smeren, maar ik wilde er iets meer werk van maken. In mijn boek over aromatherapie(*) van Erna Droesbeke staat veel nuttige informatie over oliën en ook een aantal recepten dat ik kan gebruiken.

Ik heb een droge huid, die niet zo goed doorbloed is. Daardoor heb ik veel gerstekorrels, van de harde witte bobbeltjes onder de huid. In mijn boek vond ik een voedende olie voor de nacht.

Reinig en verfris je gezicht met rozen- of kamillewater en breng een olie aan op het gezicht die bestaat uit 3 druppels rozenhoutolie, 5 druppels ylang ylang, 5 druppels geranium en 5 druppels sandelhoudolie op 40 ml amandelolie en 10 ml tarwekiemolie. 

Ik paste het iets aan. Ik dacht dat ik nog ylang ylang had, maar dat was niet zo. Dat heb ik er dus maar uitgelaten. Het is een dikke olie die wel wat geduld vraagt bij het aanbrengen, maar dat is dan meteen een goede huismassage. Voor de doorbloeding dus alleen maar beter.

Erna geeft in haar boek bij elke olie de werking aan. Rozenhout is genezend, desinfecterend en opwekkend voor de huid. Ylang ylang is verzorgend, wat dat dan ook precies moet zijn. Geranium heeft een samentrekkende, wondgenezende en opwekkende werking en sandelhout is een adstringerend tonicum (haar woorden! samentrekkend zou ik zeggen) voor de lederhuid en werkt verkoelend en ontspannend. Amandelolie is rijk aan vitamine A en B en kan ook rond de ogen gebruikt worden. Tarwekiemolie bevat veel proteïnen en vitamine E. Dit is de olie voor de slecht doorbloede huid. Erna schrijft ook dat je tarwekiemolie ook puur op je huid kunt masseren.

Voor het schoonmaken van de huid met rozenwater maakte ik een variatie op een lotionrecept voor de droge huid. Erna schrijft:
Meng twee druppels rozenolie en 2 druppels lavendelolie in een drinkglas mineraalwater en verstuif dat op het gezicht. 

Lavendel en roos hebben beiden een kalmerende werking om de huid. Lavendel is dan nog ontsmettend en roos verzachtend. Ik deed een paar druppels lavendelolie in mijn rozenwater. Ik heb een groot uitgevallen zeepdispenser van glas, die ik jaren geleden kocht bij een bedrijf dat nu niet meer bestaat Sabon. Ze verkochten mooie lichaamsverzorging, maar ze waren duur. Ik denk dat de winkel daardoor verdwenen is. Voor de huidolie heb ik ook een dispenser van Sabon, maar dan kleiner. 't Is handig bij het doseren van de olie; twee of drie keer pompen en je hebt genoeg. Uit een flesje komt toch vaak heel onverwacht een hele scheut die je dan toch verspilt.

Even terug naar de olie. Vrijdag- of zaterdagavond zijn de momenten voor een oliebehandeling. De volgende morgen lijkt het altijd alsof ik net iets rodere wangetjes heb. Het is een prijzig product met al die etherische olie. Mijn volgende variant zal wat eenvoudiger zijn. Waarschijnlijk ook met meer tarwekiemolie, want ik heb vooral doorbloeding nodig. In ieder geval heb ik huidverzorging zonder onbekende chemische toevoegingen

Ik koop de oliën bij H*olland en B*arret. Zij hebben vaak prettige aanbiedingen, twee voor de prijs van een of het tweede product voor een euro. Mijn laatste aankoop was twee flesjes etherische olie, lavendel en eucalyptus. De lavendel gebruik ik in mijn huidlotion, maar spray ik ook op mijn kussen. Als ik even snel iets moet afstoffen spuit ik water met lavendel dat ik in een plantenspuit heb op een doekje en daarmee neem ik geurend stof af. De eucalyptus is voor het stomen.

Erna heeft nog veel meer te vertellen: maskers, geurwaters, pakkingen en de invloed van geur op de geest. Daar heb ik nu (nog) geen tijd voor ... het moet nog even wachten tot volgend jaar februari... Dan zal ik ook vaker tijd hebben voor de gezichtsmassage. Wie weet loop ik over een paar maanden met blozende appelwangetjes over straat.


(*) Het boek dat ik gebruik is van Erna Droesbeke - Werken met aromatherapie; over de werking van etherische oliën en invloed van geuren op lichaam en geest. (Amsterdam, 1998) derde druk

Geluk: tevreden tightwad.

Dit is niet de eerste keer dat ik over de Tightwadgazette schrijf. Het is een bijzonder waardevol boek. Mijn jubeljaar gaat over het goede leven van de hoogste gedachten over het leven tot een mok warme chocolademelk.

Voor wie het verhaal niet kent, een kort verhaal over de schrijfster Amy Dacyczyn. Zij wilde met haar man en grote gezin leven van één inkomen en een groot huis bewonen. Haar omgeving vertelde haar dat dat niet kon in het Amerika van haar dagen. Om een huis te kunnen kopen en zeker een groot huis, moesten beide partners toch echt een baan hebben. Door zuinig en heel creatief te zijn, lukt het haar en haar man toch.

De ijssalon
Er is een verhaal dat altijd is blijven hangen. Het sluit aan bij het verlangen naar meer en het aanpassen van je leefstijl aan je middelen. En zij weet als geen ander dat dat het probleem is. Mensen wennen aan een bepaalde luxe en gaan dat gewoon vinden. Langzaam gaan de wensen omhoog en daarmee de kosten. Voor je het weet is het geld op en blijven dromen en wensen onbereikbaar.

Het verhaal gaat over Amy's kinderen. Zodra zij merkt dat zij een bepaalde luxe gewoon gaan vinden, schroeft ze het niveau naar beneden. Zo blijven de kinderen tevreden en blijven bijzondere dingen bijzonder. Op een dag is het hele gezin in de stad. De boodschappen zijn gedaan en er moet nog een cadeautje gekocht worden voor één van de kinderen. Om de kinderen af te leiden, gaat Amy met hen naar de ijssalon en geeft ieder kind een klein ijsje, het kleinste dat er is. En ze zitten in bijna heilige stilte van hun ijsje te genieten. Verderop in de salon zitten twee kinderen met hun ouders achter een coupe. Zonder plezier, merkt ze op.

Wat bepaalt geluk in dit verhaal? In staat blijven om van het kleine te genieten en dat te blijven doen. Ik heb dat niet met alles. In mijn studententijd vond ik het een hele luxe om te eten in een druk, lawaaierig, goedkoop eetcafé met een standaardkaart en slechte wijn. In mijn jeugd was het een hele luxe als er chinees werd gehaald. Dan kwam het mooie servies op tafel en het kaarslicht ging aan. Daar geniet ik niet meer van. Dan maar wat minder uit eten. Ik wil wel lekker eten en goede wijn drinken. Gelukkig kan het.

En ik...
Met mijn inkomen kon ik een hypotheek krijgen die twee keer zo hoog was als de hypotheek die ik genomen heb. Ik had chiquer en meer centraal in de stad kunnen wonen. Ik zou een grotere, luxere auto kunnen rijden. Vriendinnen hebben huishoudelijke hulp, huren tuinonderhoud, gaan maandelijks naar de schoonheidsspecialiste. Ik zou dure kleding kunnen kopen, schoenen, tassen. En ikzelf heb, zoals ik eerder schreef, behoorlijke bedragen weggebracht naar restaurants. Als een ingeslopen gewoonte. Ik geloof niet dat ik met al die hogere uitgaven gelukkiger zou zijn dan ik nu ben, met uitzicht op mijn deeltijdpensioen in februari. Ik heb het vaker gezegd, ik heb misschien oppassend geleefd en nu heb ik mijn vrijheid gekocht.

Amy schreef dat zij haar kinderen tevredenheid wilde leren. Het kan hard overkomen, maar uit het hele boek blijkt dat de kinderen niets tekort kwamen. En voor wie het weten wil: er is ook een lang artikel over chocolademelk in de gazette....

Voortvarende vrouwen

Een middagje Veendam, Veenkoloniaal Museum. In dit jaar van 100 jaar vrouwenkiesrecht is er overal aandacht voor vrouwen. Ik bekeek met mijn vrijwilligers de tentoonstelling over het kiesrecht in het Groninger Museum. Deze tentoonstelling 'Voortvarende vrouwen' hoort zeker bij de viering van sterke, betekenisvolle vrouwen. Via mijn werk ken ik de conservator van het museum, dus ik was ook wel benieuwd naar zijn verhaal. En... ik was onder de indruk. Het is een kleine, maar echt goede tentoonstelling: veelzijdige informatie en een mooie verzameling objecten die lieten zien hoe wereldwijs deze vrouwen waren door hun reizen.

De dames kleedden zich volgens de laatste mode van de grote steden en vielen daar ongetwijfeld mee op. De portretfoto's van de schippers en zijn familieleden zijn gemaakt in Liverpool en Riga en een deel van de Veenkoloniale schippers kwamen zelfs zo ver als Brazilië. Ze namen allerlei bijzonder souvenirs mee terug, die nog steeds in de regio te vinden zijn. Daardoor leken hun huizen wel musea, schreef een tijdgenoot. Veel vrouwen weden weduwe, zoals de onderstaande advertentietekst uit de tentoonstelling laat zien: mannen bleven op zee.

Advertentie
De smartelijke wonde mij verleden jaar getroffen door het verlies van mijnen onvergetelijken echtgenoot en mijn beminde dochter Gezina, die in de golven der zee hun graf hebben gevonden op verre na niet geheeld, behaagde het de vrijmachtige God heden na ene langdurige sukkeling door de dood van mij weg te nemen mijn geliefde dochter Catharina Hindriks Zeeven in den ouderdom van twintig jaaren. De hoop dat zij in christus ontslapen moge zijn, lenigt mijne smart en ook die van hem met wie zij door den band des huwelijks zoude worden vereenigd en van haare broeders en zusters.
Hij die niet antwoorde van zijne daden welke altijd heilig zijn leere ons in den smartelijken weg stil en gelaten te berusten 
Nieuwe Pekela, den 26 dezember 1856

De weduwen moesten zien rond te komen na het verlies van hun man. Antje van der Veen is een mooi voorbeeld. Als weduwe begon ze in 1880 in Pekela nadat het schip van haar man was vergaan. Haar dochter Antje volgt haar voorbeeld en sticht een winkel in Assen, die ze wil laten uitgroeien tot de enorme warenhuizen die haar vader in Liverpool en Londen heeft gezien. Het is gelukt. De volgende keer dat ik in Assen ben zal ik toch anders kijken naar deze indrukwekkend grote winkel.

Naast deze vrouwententoonstelling was er nog de kunstexpositie AVEBE 100 jaar, waar een paar prachtige schilderijen hingen. Bijzonder te zien dat Scholten, de grote aardappelmeelfabrikant, zijn leven heeft laten schilderen.  Ik vond het verrassend en had een boeiend gesprek met een man die in een van de fabrieken had gewerkt. Zomaar, zonder aanleiding een boeiend gesprek tussen schilderijen. Het museum is ingericht in de oude HBS van Veendam waar ooit Winkler Prins (van de encyclopedie) werkte. Het gebouw alleen is al bijzonder.

In de winkel kocht ik nog viskruiden uit de Baltische landen (vanwege de scheepvaartrelatie met Riga)voor een vriend van me en Veendammer mosterd voor mezelf. En ik vond informatie over allerlei boeiende tentoonstellingen in de buurt: Bierbrouwen in het middeleeuwse klooster in Ter , bereiden en bewaren in Appingedam, Us ferlosser over Domela Nieuwenhuis in Heerenveen. En het Veenkoloniaal heeft zelf nog twee bijzondere tentoonstelling in het verschiet. Het Drents museum heeft ook mooie plannen, waaronder Frida Kahlo volgend jaar. Wat een heerlijk vooruitzichten voor mijn deeltijdpensioen. De biertentoonstelling is al geboekt met mijn broer.

Na mijn kopje koffie ging ik met een glimlach om mijn mond weer naar huis. Ik houd van kleine, fijne, overzichtelijke tentoonstellingen. Lekker een paar uurtjes genieten van schoonheid en geschiedenis. En dat, gecombineerd met een middagje hout zagen en blad vegen in de tuin, is mijn ideale weekend.

Houtvoorraad

Voorbereiding voor volgend jaar: zagen. Ik had een heel aantal dikke takken gevonden. Ze lagen voor een deel in mijn voortuin, een deel in de achtertuin en nog een deel in mijn auto. En er stond een boompje in mijn tuin dat dood was gegaan. Een mooie herfstige zondagmiddag is genoeg om dat eens even in orde te maken. Ik zaag de takken en stammetjes zo lang dat ze precies in de kisten passen, of... bijna precies. De bovenste kist is hout van vorig jaar en nog een heel klein beetje van twee jaar geleden. De tweede kist bevat alleen hout van vorig jaar en onderin liggen de stukken dit ik dit jaar heb verzaagd.

Volgend jaar begin ik met de bovenst kist voor mijn vuurtjes. En dan werk ik zo naar beneden. Ik heb nog nooit een hele kist leeg gestookt, maar ik heb ook nog nooit drie dagen in de week vrij gehad. Het wordt dus afwachten of ik voldoend hout heb. Het zijn dunne stukken omdat ik ze het meest gebruik in de Coox en het brandgat daarvan is niet zo groot. Ik heb ook een vuurschaal gekocht dit jaar. Die zal ik volgend jaar zeker in gebruik nemen voor koken in mijn Dutch oven.

Na het zagen heb ik nog blad geveegd de kleden naar binnen gebracht, de hangmat opgeborgen, de braam binnen de perken geknipt, stoelen afgedekt, vogelvoer aangevuld en vijf frambozen geplukt. Ik heb nog veel meer te doen. De tuin is verwilderd omdat ik er nooit genoeg tijd voor had en te moe was tijdens mijn ziekte. Ook hier is er weer dat verlangen naar februari, naar het moment dat ik drie dagen in de week tijd heb om de tuin in te gaan en alles echt goed bij te houden. Dode dingen verwijderen, nieuwe dingen poten en dan vooral: eetbare dingen.

Het huisje in de tuin is definitief afgeschreven. Het is nu zo verzakt dat ik de deur niet meer goed dicht krijg. Een goede reden voor wat ik al heel lang wil: een kas. Daar ga ik in februari ook achteraan. Langzaam wordt het steeds meer mijn tuin.

Genoeg om naar uit te kijken!

Simone de Beauvoir

Een herfstzondag in mijn jubeljaar: opnieuw een moment om terug te kijken op de afgelopen 49 jaren. Over een uurtje ga ik de tuin in om hout te zagen en bladeren te vegen. Tot mijn verrassing kon ik net nog een stuk of 10 snijbonen oogsten. Ze zullen wat taai zijn, dus ik kook ze in de soep. Ik heb 4 bonen laten hangen. Zij leveren me de zaden voor volgend jaar. Maar nu wil ik eerst terug kijken op een vrouw die veel invloed heeft gehad op mijn ontwikkeling: Simone de Beauvoir en dan vooral met één van haar boeken: Alle mensen zijn sterfelijk.

Ik heb op mijn 25e besloten dat ik de orthodox-christelijke traditie waarin mijn ouders mij groot brachten achter me zou laten. Na een jarenlange poging iets te geloven van het verhaal, heb ik het opgegeven en ben ik op zoek gegaan naar een wereldbeeld dat wel begrijpelijk voor me was. Simone, als existentialiste, was mijn eerste leidsvrouw.

Het idee dat de vormgeving van je leven helemaal alleen in mijn eigen handen ligt, was een bevrijding. Na zoveel jaar proberen te passen in een mal die veel te krap was, kon ik hier ademen. Zelf onderzoeken wat ik goed en kwaad vind en dan niet alleen in absolute termen. De zaligheid om onafhankelijk van de normen van buitenaf of van bovenaf te kunnen bepalen wat ik met mijn leven wil. En ook met een onbevooroordeelde blik kijken naar wat er buiten het christendom leeft.

Simone de Beauvoir heeft op deze manier haar leven geleid. Ze groeide op in een rijke familie en was voorbestemd een, wat wij nu noemen, socialite te worden. Ze heeft zich losgemaakt van dat patroon, leefde in een open relatie met Jean Paul Sartre, had openlijk diverse minnaars en adopteerde een dochter. In plaats van huisvrouw werd ze schrijfster en later in haar leven strijdster voor vrouwenrechten.

Een totaal andere leven dan het mijne, maar toch heel inspirerend. Zo opgesomd, lijkt het alsof ze met een vaste koers haar leven heeft geleid. Dat is zeker niet waar. Ze heeft veel verdriet gekend en geworsteld met haar overtuigingen. Net als iedereen, net als ik. Wat er ontbrak was de onderwerping aan iets buiten haarzelf. En dat is het aansprekende voor mij.

En nu dat boek. Het gaat over een Italiaanse graaf die in de Renaissance een onsterfelijkheiddrankje neemt. Als lezer ontmoet je hem in de jaren 50 van de 19e eeuw. Hij is volkomen apathisch en wordt weer tot het leven gewekt door een jonge actrice. Hij vertelt haar zijn eindeloze leven langs allerlei hoogtepunten in de wereldgeschiedenis. (Dat is voor mij als historicus een extra pluspunt van dit boek) Aan het einde van zijn verhaal is de slotsom dat het beter is dood te gaan dan oneindig te leven.  Er is een beperkte tijd waarin je je leven leidt en daardoor krijgt het een zeker belang.

Ik was grootgebracht met het idee dat de dood de doorgang was naar het eeuwige leven, dat het een verlossing was uit dit aardse tranendal. Dat dit leven alleen bedoeld is om na de dood op de goede plek te komen. In de hemel en niet in de hel. Nu werd de dood het eindpunt van een leven dat in zichzelf betekenis heeft.

Zo heeft Simone de Beauvoir met een roman mijn leven een nieuwe koers gegeven. Ik stond wat rond stond te kijken nadat ik uit de kerk was gegaan en toen kwam graaf Fosca. Intussen staan er mensen naast haar die me delen van mijn levensovertuiging hebben gegeven, maar zij was de eerste. Het is mooi om daarop terug te kijken.

En nu ... de herfstzon en de tuin. Fijne zondag iedereen.

De stad in!

Nu de donkere maanden aangebroken zijn, is het meer tijd voor het binnenleven. Niet alleen in mijn eigen huis, waar ik heel graag ben, maar ook in de stad. Vooral in de café's, de bioscoop, het theater, het museum en de boekwinkel. Ik heb absoluut favorieten. Vroeger als wij thuis zeiden dat we 'naar de stad' gingen, betekende dat winkelen. Nu doe ik dat niet meer, heb een hekel aan winkelen. Die drukte in winkels en alle onzin die er verkocht wordt, laat maar.

Behalve: boekhandels. Er is een boekhandel in de stad, die nog aan alle oude verwachtingen voldoet. Beneden kun je koffie drinken. Daar staan literatuur, tijdschriften, kookboeken, reisboeken, kunstboeken en cadeaus. Boven is de afdeling van de wetenschap. Daar is het heerlijk. Er staan luie stoelen waar je langdurig in kunt neerstrijken om eens rustig te kijken of je een boek echt hebben wilt. Het café is wat kil. Ik houd meer van de warmere café's.

Er is ook een heel leuke ramshboekhandel in een oude slagerij. Daar kom ik zo nu en dan even snuffelen. Ze hebben mooie boeken, veel cd's, ansichtkaarten en alles is van kwaliteit. De twee dames die de winkel hebben, zitten er al jaren. Het is dus een goed concept. Ze zitten vlak bij de UB, dat zal helpen aan klandizie van studenten.

De foto is genomen in een van mijn favoriete café's in de stad. En dit plekje al helemaal. Een klein lief hoekje, in een café dat de sfeer heeft van de Art Deco, inclusief glas in lood. Lekker zitten lezen of een wijntje drinken met een vriending. Een ander café/restaurant is al vaker langs gekomen. Daar waar ik met uitzicht op de oude tuin mijn eggs florentine eet. Een deel van het personeel herkent me intussen en vraagt niet meer wat ik wil eten. En dan is er nog een oud huis, ooit in bezit van een archivaris, tegenover de Martinikerk waar ik graag de krant lees, weggezakt in een van de leren fauteuils. Het middeleeuwse belastingkantoor is ook een café/restaurant. Daar schrijf en denk ik graag. En als afsluiting: het jaren dertig paviljoen in het plantsoen dat ooit is aangelegd op de oude stadswallen. Dat is meer iets voor de zomer overigens, maar ik wilde het toch even noemen. Het is heel bijzonder.

De bios/filmhuis staat op het punt van verhuizen. Het Groninger Forum (een megalomaan multifunctioneel gebouw) is binnenkort klaar. Daar komen musea, bieb en in ieder geval de bioscoop samen in. Het is een bijzonder gebouw, niet mooi maar wel bijzonder. Ik ga zeker gauw eens kijken als het open is.

De andere bios (Pathe) ontloop ik. Het geluid staat me daar veel te hard. Een enkele film zou ik wel willen zien, maar op de een of andere manier is het nooit aantrekkelijk genoeg. Ik houd meer van de sfeer van filmhuizen.

Voor concerten is de Lutherse kerk heel aantrekkelijk. Ze hebben meestal bijzondere ensembles. Het is ook een mooie kerk, de akoestiek is goed en..... ooit stond de domina Laurence Dufour hier. De stadsschouwburg en de kleine zaal van het concertcentrum. Ik vind het heerlijk. Als ik straks minder werk, kan ik naar de donderdagmiddag lunchconcerten. Dat lijkt me zó leuk. Het is in mijn hoofd het verlangen naar februari geworden, want dan is het zo ver.

Kweek binnenshuis - tauge en microkers

Nu de groentetuin leeg is, blijft er nog een klein beetje kweek over, binnenshuis. Iedere week heb ik een portie taugé uit mijn 'spruitkan'. Vorig jaar heb ik drie van deze kannetjes gekocht bij een tuincentrum. Eén heb ik cadeau gedaan aan een vriend die op zijn bovenwoning in Amsterdam zuurkool, augurken en uitjes in maakt. Hij kon dit er nog wel bij doen, dacht ik.

Het handige van deze kan is de deksel van gaas. Voorheen had ik een doekje met elastiek gespannen over een glazen pot. Iedere dag moest dat er af om de kweek te kunnen spoelen. Nu is dat een stuk eenvoudiger. Gewoon de pot onder de kraan houden, schudden en het water weg laten lopen.

Op de foto staan de mungbonen te weken. Dit moet 24 uur voordat je de bonen afgiet en aan hun lot overlaat. Alleen nog iedere dag even spoelen en dan heb je na een paar dagen taugé. Verser, lees rijker aan voedingsstoffen, kan het niet en het is lekker. Alleen, ik krijg niet zulke mooie rechte taugé. 't Is een beetje rommelig. Hoe dat zit, weet ik niet. Ze zullen een andere kweekmethode hebben. Het is wel handig de boontjes een nachtje in de koelkast te leggen. Koud ontkiemen ze beter. Je simuleert de wintertijd, denk ik.

Ik heb een boekje gevonden in de winkel van Terre over kweken, de in 2013 verschenen praktische gids - kiemen en microgroenten kweken van Peter Bauwens (*). Het is een leuk boekje met heel nuttige informatie. Ik kan het even niet laten een klein stukje uit zijn historisch overzicht te geven.

Het gebruik van groentescheuten is ontstaan in de negentiende eeuw. Toen men eenmaal begrepen had dat verse groenten belangrijk waren, kwam de uitdaging om het hele jaar en vooral gedurende de donkere wintermaanden, verse groenten te kunnen aanbieden. In een samenleving zonder serres of verwarmde tuinkassen was het niet vanzelfsprekend om tussen november en maart iets vers te oogsten. Al snel leerde men dat na overwintering wortelgewassen vanuit de wortelreserve opnieuw begonnen te groeien. Wortels of planten, beschut onder een hoop aarde, stro of bladeren gingen in het voorjaar een stuk vroeger en gebleekt uitgroeien. Zo ontstond witlof, in het wild voorafgegaan door molsla (blad van paardenbloem, gebleekt door de omgewoelde en opgehoopte aarde van de molshoop)

We zijn er dus al even mee bezig, met hier witlof als belangrijk voorbeeld. Ik denk wel dat we ons moeten realiseren dat dit, zeker in de negentiende eeuw vooral de rijke mensen betrof. Armen bleven nog lang gedroogde bonen en bewaargroenten eten natuurlijk. Ik kom daar, vanwege de klimaatproblemen, zelf weer bij uit, maar dat is een ander verhaal.

Kiemen kan dus in mijn spruitkannen. Peter Bauwens noemt een paar zaden die we niet moeten kiemen omdat ze giftig zijn: aardappel, tomaat, aubergine, peper en paprika. En ik voeg daar nog aan toe dat je alleen biozaden moet gebruiken. Bij andere zaden weet je maar nooit wat er op gespoten is en dat komt toch in het water. Zaden zijn er in soorten en  maten, maar ik maak toch het vaakst taugé. Het spoelwater doe ik in mijn gieter voor het begieten van de microgroenten in mijn vensterbank. Ik denk dat daar extra voeding in zit. Weet het niet zeker, maar het schaadt tot nu toe niet.

Ik heb tot nu toe veel daikonkers gekweekt, in de onderzetters van die langwerpige plantenbakken. Daar kan precies een klein laagje aarde in voor de groenten. En als ik een paar keer geoogst heb, gaat de aarde op de composthoop.

Toen ik de spruitkannen kocht, waren er veel biozaden in de aanbieding voor een euro. De houdbaarheidsdatum was in 2019, en de nieuwe voorraad was al binnen. Daikonkers is een scherpe sla-achtige, die heel goed rucola kan vervangen. Ik heb het bijgehouden de afgelopen tijd: uit dat zakje heb ik ruim 800 gram blad gekweekt. 100 Gram rucola kost ongeveer een euro, dus ik heb ongeveer voor acht euro groente gekweekt uit een zakje van een euro. Toch leuk in het kader van zuinigheid nieuwe stijl. Maar vooral: het is vers, zonder gif en wat er verder allemaal bij moet om rucola in een plastic(!) zakje langdurig goed te houden. Het is leuk om te kweken, er is extra groen in huis.

Allemaal positief, aan te raden voor de gezonde eter en ik heb een klein beetje cottage in de winter.


(*) Het boekje is nieuw en tweedehands nog te koop via Internet. Ik betaalde € 1,75, maar dat zie ik niet terug. € 9,75 is het laagste bedrag.

Het goede leven volgens Etty Hillesum

Een jubeljaar is ooit bedoeld geweest om stil te staan bij het leven. Is mijn leven zoals ik het zou willen? Er is altijd wel iets te vinden dat anders kan, toch? En dan volgen de vragen. Is het erg? Wil ik er iets aan doen? Kan ik dat? En hoe komt het? Ligt de oorzaak van de onvrede in of buiten mij?

Met de laatste vraag komen we bij de dagboeken van Etty Hillesum. Etty was een jonge vrouw toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Ze studeerde nog. Voor haar als joodse vrouw werd het leven moeilijker door de maatregelen die de bezetter nam. Ze is in therapie bij Julius Spier en dat heeft een onvoorstelbare invloed op haar. Haar ontwikkeling van denken is heel bijzonder voor iemand van haar leeftijd. Iedere keer als ik haar lees, ben ik weer verbaasd.

16 maart 1941
Daareven, toen ik een half uur in de zon zat op de vuilnisemmer op ons stenen platje, met het hoofd geleund tegen de wastobbe en met de zon op de sterke, donkere, nog bladerloze kastanjetakken, heb ik even heel scherp omlijnd gevoeld het verschil tussen vroeger en nu. (Etty bedoelt hier voor en na het begin van haar therapie) En waar ik vanmorgen nog veel woorden voor nodig had op weer te geven is nu gauw gezegd. Die zon op de donkere takken, de sjilpende vogels en ik op de vuilnisbak in de zon. vroeger heb ik ook vaak zo gezeten, maar zó als vanmiddag heb ik me, behoudens een heel enkele keer, nooit gevoeld. Vroeger benaderde ik zo'n boom met zon met de geest. Ik wilde voor mezelf onder woorden brengen waarom ik het zo mooi vond, ik wilde begrijpen hoe het alles in elkaar zat, dat diepe gevoel, dat oergevoel wilde ik doorgronden met m'n geest, zo geloof ik het tenminste. Ik wilde dus de natuur, eigenlijk alles, aan mij onderwerpen, ik wilde het omvatten, En het doodsimpele nu is, dat ik alles onderga. Ik loop vol met een diep gevoel, maar het is geen gevoel meer dat me uitput, maar het geeft me kracht; er loop gezond leven door m'n aderen en toen ik daar zo zat ik die zon had ik het hoofd, onbewust, gebogen, alsof ik daardoor nog meer onderging het nieuwe levensgevoel. En ik doorvoelde plotseling hoe een mens stormachtig op de knieën kan zinken en dan tot rust komen, het gezicht verborgen in de gevouwen handen.

Dit verhaal is het slotstuk van een dag schrijven over het onderwerp verlangen, 'willen hebben'. Ze schreef een paar uur eerder dat ze, als ze een bloem mooi vond, die het liefst had opgegeten. Dat verlangen, dat hebberige zoals ze het zelf noemde, deed haar vaak lichamelijk pijn en maakte haar heel onrustig. Het putte haar uit. Ze leed eerder onder de schoonheid dan dat ze die kon ondergaan. Ze realiseerde zich dat schrijven ook een soort poging tot bezitten is. Vastleggen van gedachten die anders weg kunnen glippen.

Het was een geweldige opluchting voor haar te voelen dat ze dit kon loslaten. Van schoonheid kon genieten van buitenaf. Een doorbraak in haar zoektocht naar rust in haar onrustige ziel.

Acceptatie
Toen ik dit jaren geleden voor het eerst las, herkende ik vooral het gevoel van pijn en de uitputting. Ik had dat sterk als ik op vakantie was met mijn toenmalige echtgenoot. Hij had een enorm behoefte aan ondernemen als we het buitenland waren. Dingen zien, beleven. Voor mij was het na twee attracties wel voorbij, dan zat ik vol, wilde ik het vastleggen in ons verslag. Dat was voor een deel 'hebberigheid' voor een deel verwerking van de beelden. Dat gevoel heb ik nu niet meer. Ik hoef van een tentoonstelling, een kasteel, een toneelstuk niet meer alles te zien, alles te onthouden.  Wat mooi is, wat me raakt, neem ik mee in gedachten. De rest is er voor anderen. Ik schrijf er overigens nog steeds over, maar nu om na te genieten.

Los van deze eerste ervaring met de tekst, ligt de vertaling van de beeld in het proberen vasthouden van ervaringen. Dat is een belangrijke garantie voor teleurstelling. Tijd en ervaringen gaan voorbij. Het is de kunst er los van te zijn. Afscheid te nemen van wat voorbij blijkt te zijn. En dat verloop te accepteren.

De komende maanden heb ik dat natuurlijk met mijn baan. Het is overduidelijk dat die voorbij is. Tegelijk is het moeilijk. Het verlaten van deze plek betekent ook dat ik afscheid zal nemen van mensen met wie ik jaren heb samengewerkt. Onze relaties zijn hartelijk en warm, maar horen wel bij het werk. Ze zullen verdwijnen. Ik heb afgeleerd te zeggen 'we zien elkaar nog wel eens' , als ik weet dat dat niet zo is.

Dat is het punt. Werkelijk accepteren dat het gaat zoals het gaat. Mijn broer vroeg me of ik het moeilijk vond, weg te gaan. 'Op dit moment niet', was mijn antwoord toen, 'maar ik weet zeker dat ik nog om zal rouwen de komende tijd. En daar zal ik de tijd voor nemen'. Dat is het precies. Het goede leven is een vol leven, met alle emoties, ook de negatieve. Het hoort er allemaal bij.

Toen ik aan mijn jubeljaar begon, wist ik nog niet dat ik zou stoppen met mijn baan. Ik wist niet dat er mensen ernstig ziek zouden worden, dat ik begrafenissen zou bezoeken, dat ik me lange tijd niet volledig fit zou voelen. Dat is het wel en dat is reden voor somberheid, rouw. Omdat het gaat zoals het gaat. En ik beleef het, zoals Etty de schoonheid beleefde, zonder er deel van te zijn. Maar ik ben er bij, met hart en ziel.

Misschien is dat wel de beste beschrijving van het goede leven; er zijn met hart en ziel. 

Jubeljaar - oktober

De herfst is duidelijk begonnen. Het heeft veel geregend, ik hoop genoeg voor het oplossen van de droogte van afgelopen zomer.  Iedereen in mijn omgeving weet nu dat ik minder ga werken, met 'deeltijdpensioen' ga. Het heerlijke gevoel daarover overheerst, ondanks een zware verkoudheid die lang aanhoudt en die me  wat irriteert. Ik speel soms voor mezelf op een vrije dag dat ik al met pensioen ben. Heerlijke trage dagen. Of het ook zo wordt weet ik natuurlijk niet, maar de keuze om traag te leven is heel verleidelijk. Maar nu is het nog niet zo ver, nu is het herfst. Het houtvuur in de tuin maakt plaats voor kaarslicht in huis. De dekentjes komen naar binnen en de tuin wordt langzaam leeg. Dit is oktober van mijn jubeljaar:

In de cottage

Druivensap
6 Liter is het geworden dit jaar. De druif is intussen gesnoeid, aan mijn kant van de schutting dan. De buren moeten nog aan de slag. Ik heb het sap grotendeels gebruikt als basis voor mijn smoothies in de ochtend. Ik had ook bakjes in de koelkast van 100 gram druiven. Een bakje per ochtend in de smoothie met wat yoghurt, een banaan en geweekte havermout. Het was elke ochtend genieten.

Risotto
Hier schreef ik al over. Het is, zeker in de herfst met al die volle smaken, echt cottage om het seizoen in de keuken te laten. En het is ook goed voor het milieu. Eten van het seizoen is eten uit de buurt. Geen peultjes uit Kenia of andere groenten van ver weg, waar veel vervoerkosten in zitten die wij niet betalen maar die verdwijnen in de natuur voor de volgende generatie. Dat betekent dat ik nog wel wat moet doen aan het recept, want courgette moet nu ook van ver komen. Ik ga het nog eens uitzoeken.

Laatste restjes uit de groentetuin
Alleen de palmkool staat nog in de tuin, bijna kaal, bijna op het punt om weg te halen. Ik doe nog een paar blaadjes door mijn smoothies of door soep. Binnenkort zal het voorbij zijn voor het jaar. Volgend jaar, als ik minder werk en dus veel meer tijd heb voor de tuin, zal ik wellicht langer kunnen oogsten. We zullen zien. Iedere keer als ik door de tuin loop, heb ik dat gevoel: volgend jaar..... volgend jaar.....

  

De Parisienne

Het stadsleven dient zich aan. Snuffelen in boekwinkels, samen lunchen, de bios, dat soort dingen.
Maar ook, doordat ik meer binnen ben, is er meer tijd voor lezen en onderzoeken.

Groninger dichter
Voor mijn werk is een van de laatste dingen die ik doe het schrijven van een analyse van het werk van een Groninger dichter. Ik ben niet erg onder de indruk van zijn werk. Ik analyseer ook niet elk gedicht, zoals een Neerlandicus dat misschien zou doen. Een enkel gedicht springt er uit. Het ontdekken van thema's en ontwikkelingen in zijn beeldtaal, en het daarna zelf beeldend opschrijven, vind ik wel heel erg leuk. Het is een nieuwe wereld, het 'uitlezen' van een dichter.

Laurence
Dit is natuurlijk het grootste plezier. Haar leven onderzoeken met deze maand het bezoek aan haar familie. Haar verhalen zoeken en lezen en dan vertellen. Hoe ik dat allemaal ga doen, dat rijpt nu langzaam in mijn gedachten. Zodra ik met 'pensioen' ben, maak ik het plan verder af en ga ik aan de slag. Nu heb ik vooral de voorpret.

De heerlijke lunches in de stad.
Een van de lunches deze maand was weer heerlijk met Egg Florentine. Ik had een vergadering achter de rug waarin ik een deel van mijn werk overdroeg aan een nieuwe projectleider. Hoe goed ook, het is lastig. Dus, tijd voor een troostlunch. Ik ging langs de boekwinkel en kocht daar het heerlijke tijdschrift 360. Gewapend met een stapel boeiende artikelen ging ik naar het restaurant. Bij het raam in het oude stadhouderlijke paleis, met uitzicht op de oude rozen- en kruidentuin, genoot ik van de heerlijke eieren.  Dat is het stadsleven in optima forma!

Leven met anderen

Moreloveletters bood me geen verhalen die mijn hart raakten. Volgende maand maar eens kijken of het misschien toch een minder goed idee is. Samen met mijn collega stuurde ik wel twee kaartjes. Een oud kamergenoot van ons heeft zoveel stress gehad dat hij lijdt aan geheugenverlies. Tot onze grote zorg natuurlijk. Een andere collega, die werd behandeld voor kanker, wilde ik ook graag een kaartje sturen. Toen ik om haar adres ging vragen, vertelden mijn collega's me dat die ochtend de palliatieve sedatie was begonnen. Ik was te laat. Dat was even bitter en het hoort ook bij het leven dat ik mensen verlies.

Ik heb veel tijd besteed aan de winkel. Ik verzamelde spullen voor de 'Hygge-etalage'.  

Schoonheid

De lage ochtendzon, de poederkleuren in de lucht als het mistig is, de scherpe profielen van de bomen als de lucht helder is, bijna kitch, maar dan echt. Dat is het mooiste van de herfst vind ik. Ik geniet er bijna dagelijks van.

Dit jaar, bij uitzondering, ben ik ook heel blij als het regent. Zoals ik al zei, k hoop dat de natuur voldoende water krijgt om te herstellen van de geweldige droogte van twee jaar. Dan maar wat vaker nat....